Filmske režisere ne interesuje fudbal kao igra. Njih zanima fudbal kao metafora, izraz određenog stava …

U obradi tema iz Drugog svetskog rata pojavljuje se i fudbal, najčešće kao simbol slobode i otpora okupatorskoj vlasti …

Splitski novinar, pisac i satiričar Miljenko Smoje je 1981. godine prema sopstvenoj knjizi napisao scenario za seriju “Velo misto“, u produkciji RTV Zagreb. Režiser je bio Joakim Marušić, a prepoznatljivu muziku komponovao je Pero Gotovac.

Serija od 14 epizoda prati dešavanja u Splitu od 1910. do 1947. godine, a glavna nit koja povezuje događaje i likove jeste fudbalski klub Hajduk, koji je ubrzo nakon osnivanja, 1911. godine, postao zaštitni znak grada.

Sa Aprilskim ratom 1941. godine i ulaskom okupacionih snaga Italije u Split, kompletna ekipa Hajduka pridružila se partizanima, što je obrađeno i u seriji.

U režiji Zdravka Šotre i po scenariju Slobodana Stojanovića i Zdravka Šotre, u produkciji RTV Beograd, snimljena je 1976. godine serija od devet epizoda “Više od igre“. Muziku je napisao Vojkan Borisavljević.

Serija prati dešavanja u izmišljenoj srpskoj varošici Gradini između 1931. i 1941. godine. Oko sportskog rivalstva dva lokalna fudbalska kluba – “Građanskog” i “Radničkog” pletu se odnosi među meštanima. Približavanjem ratnog požara, fudbal odlazi na marginu interesovanja i mesto ustupa onome što je “više od igre” …

Možda i prva asocijacija prosečnog ljubitelja filmova kada se pomene veza sedme umetnosti i fudbala jeste film “Bekstvo u pobedu” (“Escape to Victory”) režisera Džona Hjustona iz 1981. godine.

Radnja je sledeća: kada sazna da se među britanskim zatvorenicima nacističkog koncentracionog logora u Francuskoj nalaze i bivši fudbaleri Vestam Junajteda, nemački oficir fon Stajner (glumi ga Maks fon Sidov), upravnik logora i, takođe, bivši fudbaler, predlaže jednom od njih, kapetanu Džonu Kolbiju (Majkl Kejn) da organizuju utakmicu između logoraša i nemačkog tima na stadionu u Parizu. Zauzvrat, Kolbijevi momci dobiće u logoru povlašćen tretman.

Shvatajući to kao mogućnost da pobegne sa svojim vojnicima, kapetan Kolbi je pristao na fon Stajnerov predlog. Njima se pridružuju i američki oficir Robert Heč (Silvester Stalone) i vodnik Luis Fernandez (Pele) poreklom sa Trinidada …

Specifičnost filma je što su logoraše, pored Pelea, glumili i drugi istinski fudbalski asovi: Englez Bobi Mur (svetska titula sa reprezentacijom 1966. godine), Poljak Kažimirž Dejna (olimpijsko zlato i srebro, treći na Svetskom kupu 1974. godine), Argentinac Osvaldo Ardiljes (prvak sveta 1978. godine) …

Tematika filma umnogome podseća na dva evropska snimljena u prvoj polovini šezdesetih – mađarski “Dva poluvremena u paklu” (1961), dobitnika nagrade kritike na Bostonskom filmskom festivalu 1962. godine, i ruski film “Treće poluvreme” iz 1964. godine.

U mađarskom filmu “Dva poluvremena u paklu” (“Két félidő a pokolban”), u režiji Zoltana Fabrija, Nemci su odlučili da u čast Hitlerovog rođendana organizuju fudbalsku utakmicu sa ratnim zarobljenicima. Zadatak da spremi logoraše poverili su predratnom poznatom fudbaleru, koji je zauzvrat isposlovao pojačanu ishranu svoje ekipe i mogućnost da se prirema za meč.

Uprkos tome, on ne prestaje da razmišlja o bekstvu iz logora,. Međutim, kada je sa svojim saborcima to i pokušao, bivaju osujećeni i vraćeni u logor. Nemci odlučuju da ne otkažu utakmicu, a da o njihovoj sudbini odluče nakon meča.

Logoraši igraju odlično, što izaziva oduševljenje i prkos kod meštana koji prisustvuju duelu. Situacija izmiče kontroli i u pokušaju da spreče izliv narodnog gneva, Nemci počinju da pucaju u masu koja je provalila na teren. Pogođeni padaju fudbaleri-logoraši …

“Treće poluvreme” (“Tretiy taym”) Jevgenija Karelova obrađuje temu fudbalske utakmice koja se navodno održala 9. avgusta 1942. godine u ukrajinskom Kijevu, tada pod nemačkom okupacijom.

Sovjetske vlasti su nakon rata propagirale mit prema kojem je tog dana održan meč između tima nemačke protivvazdušne odbrane i ekipe gradske pekare, sastavljene od predratnih igrača kijevskih klubova Dinamo i Lokomotiva, koji su nastupili u crvenim dresovima kao izrazu komunističkog opredeljenja.

Priča dalje govori da su Ukrajinci igrali, što bi se savremenim sportskim rečnikom reklo, u neregularnim uslovima – oko terena bili su načičkani teško naoružani nemački vojnici sa psima. Na poluvremenu im je prišao SS-oficir i zapretio da će biti streljani ukoliko ne puste Nemcima da pobede. Ulogu sudije meča preuzeo je drugi SS-oficir, koji je svojim sunarodnjacima dopuštao pogibeljnu igru i poništavao regularne golove Ukrajincima. Uprkos svemu tome, ekipa gradske pekare bila je odlučna da pruži herojski otpor i iz meča je izašla neporažena.

Prema toj verziji, koja je decenijama smatrana verodostojnom u SSSR-u, Nemci su po završetku meča likvidirali igrače ukrajinske ekipe.

Tek pet decenija kasnije, sa ukrajinskom nezavisnošću 1992. godine, uz pomoć svedoka dovodi se u pitanje postojeća verzija tog događaja. Prema novim tvrđenjima, nikakvih pretnji nije bilo, nikakvih teško naoružanih nemačkih vojnika oko terena. Nije bilo ni hapšenja niti streljanja odmah nakon utakmice. Čak su im i crvene dresove u kojima su se ukrajinski igrači pojavili na terenu ustupili sami Nemci, jer ovi nisu imali svoje …

Kako bilo, još jedan sjajan film koji snažno prožima fudbal i Drugi svetski rat …